„Tatarak”

M. i M.

Wszystko się umacniało.
Stawało logiczne, piękne.

Edward Hopper, Nighthawks

 

Edward Hopper, malarz, grafik i ilustrator, malował miasto amerykańskie i jego mieszkańców. Wyciszał motywy, oszczędzał środki wyrazu, co — paradoksalnie, a może i nieparadoksalnie — potęgowało sugestywność światów utrwalanych na płótnie czy papierze.

Edward Kłosiński, polski operator filmowy, zmarł na raka w 2008 roku.

(Kręcono Tatarak).

Krystyna Janda, żona Edwarda Kłosińskiego, wręczyła kilka kartek z opisem odchodzenia męża Andrzejowi Wajdzie, przyjacielowi.

Andrzej Wajda pomyślał o wspomnieniach, samotności i hotelu Krystyny Jandy. „Natychmiast stanęły mi przed oczami obrazy samotnych kobiet w hotelowych pokojach namalowanych przez Hoppera”.

Edward Hopper, Morning Sun

Film „Tatarak” jest splotem czterech pasm, czterech przenikających się opowieści. Inspiracją najwcześniejszą było opowiadanie Iwaszkiewicza o takim samym tytule. Pisze on o Marcie, kobiecie w średnim wieku, żonie poważanego doktora. Ich synowie zginęli w powstaniu warszawskim. Są w życiu takie chwile, kiedy z czegoś przypadkowego jak z kłębka rozsnuwa się długa tajemnicza nić — Marta taką chwilę przeżywa na przystani. Niesie szklanki i butelkę. Kiedy przechodzi koło chłopaków grających w karty, jeden z nich wysoko podnosi rękę i trąca butelkę. Potem przeprasza. Boguś, bo tak się nazywa, stopniowo zaczyna fascynować Martę, ziarnko kiełkuje.

Pani Marta pomyślała, że sprawia jej specjalną przyjemność, jeżeli ktoś w jej obecności powiada, że ma dwadzieścia pięć lat. Sama ta liczba przyprawiała ją o radość. To, że jest ktoś na świecie, kto ma taką dziwną i taką okrągłą liczbę lat.

Tutaj wpleciony został wątek z opowiadania Sándora Máraia „Nagłe wezwanie”. Węgierski pisarz przedstawia historię oddalających się od siebie małżonków. Pewnego dnia lekarz dowiaduje się, że jego żona jest chora na raka. Żona, czyli Marta.

Marta, czyli Krystyna Janda. Obok historii zaczerpniętej z literatury toczy się druga historia — otóż film ten jest także o tym, jak robiono ten film. Możemy odwiedzić plan, podpatrzyć aktorów, reżysera, ekipę techniczną.

I — najważniejsze — między tymi scenami (Iwaszkiewicz-Marái-making of) faluje jeszcze przejmująca opowieść Krystyny Jandy. W pierwszym odruchu chciałam napisać, że opowiada o odchodzeniu męża, ale chyba należałoby to ująć inaczej — przez pryzmat śmierci opowiada o wielkiej miłości, o codzienności, o kobiecości, o chorobie, o jakiejś zdumiewającej właściwości życia, które się kończy. Najcelniejsze: „Nie wierzyłam, że umrze, a umarł”. Aktorka wyłania się zza aktorstwa, odsłania siebie, wznosząc się artystycznie, życiowo i… aktorsko bardzo wysoko.

Coś, co było dla mnie najcenniejsze, zostało zarejestrowane na zawsze.

Przeczytałam dziś książkę o tym filmie, książkę z wypowiedziami Marii Iwaszkiewicz, Andrzeja Wajdy i Krystyny Jandy, z opowiadaniem Iwaszkiewicza, z pięknymi ilustracjami, ze sfotografowanym pod wodą tatarakiem.

Jak to się wszystko ze sobą splata, jak się przedziwnie splata.